Sinds juli 2024 werkt onze collega Eefje samen met de partners in het Nationaal Park de Groote Peel aan de transitie van het nationaal park. Vanuit de ambities in het beleidsprogramma Nationale Parken van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) zet het nationaal park de koers uit voor de toekomst. Eefje ondersteunt de partners hierbij en heeft hiervoor het koersdocument ‘Verbindende Venen – de koers naar een Nationaal Park de Peel’ opgesteld.
Nationaal Park de Groote Peel
Het huidige Nationaal Park de Groote Peel is een belangrijk natuurgebied op de schaal van
het vasteland van West-Europa: een hoogveengebied van internationale allure. Samen
met de Deurnsche Peel en Mariapeel is De Groote Peel een groot overblijfsel van een
ooit ondoordringbaar eeuwenoud moeras. Dankzij de unieke ondergrond van breuken en
ondoordringbare lagen in de bodem kon hier in een door regenwater gevoed gebied in de loop van duizenden jaren na de laatste ijstijd hoogveen ontstaan. Op sommige plekken ontstond een hoogveenpakket van wel 5 tot 6 meter dik. Woeste grond, lange tijd voor de mens van generlei waarde: niet voor niets ligt de grens tussen Limburg en Noord-Brabant door de Peel. Totdat men turf ging winnen voor brandstof. In eerste instantie door lokale bewoners aan de rand van het moeras in de vorm van “boerenputten”, vooral in Limburg. En vanaf ongeveer 1850 op bijna industriële schaal in vooral het Brabantse deel, door het graven van kanalen en wijken voor ontwatering van het gebied en transport van de turf met trekschuiten naar elders. Totdat de steenkool in Zuid-Limburg opkwam begin vorige eeuw en de interesse in turf snel afnam (steenkool bevat nu eenmaal veel meer energie dan turf).
Verder was het hoogveengebied van de Peel een essentieel onderdeel van de Peel-
Raamstelling. De Peel-Raamstelling was een Nederlandse verdedigingslinie die in 1939 werd aangelegd en al op 10 mei 1940, de eerste Nederlandse oorlogsdag, is gevallen. De stelling bevond zich achter de Maaslinie, op afstanden variërend van 9 tot 21 km. De stelling begon aan de Maas, ter hoogte van Grave om via Mill, door de Peel en langs de Zuid-Willemsvaart aan de Belgische grens bij Weert te eindigen.
Wat bleef was een vogelrijk en insectenrijk hoogveenkerngebied, met nog steeds een
weids en nat “oerkarakter” met mooie littekens van de turfwinning nog herkenbaar in het
landschap, gelegen in een grootschalig landbouwgebied. Het hoogveengebied staat sterk onder invloed van met name verdroging en stikstofdepositie. Om dit waardevolle gebied te behouden voor de toekomst is een samenwerking met de omgeving van groot belang.
Waarom een transitie?
De Nederlandse nationale parken zijn de parels van onze natuur en landschappen voor nu en toekomstige generaties. Ze maken deel uit van grote samenhangende gebieden die samen het verhaal van de Nederlandse natuur vertellen. Het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) heeft een beleidsprogramma opgesteld waarin is uitgewerkt hoe de parkorganisaties, provincies, Rijk en partners de komende jaren invulling willen geven aan de ontwikkeling van de nationale parken tot robuuste, kwalitatief hoogstaande natuur- en landschapsgebieden. Het programma legt de gezamenlijke ambities en doelen vast voor de toekomst van de nationale parken in Nederland en geeft de nieuwe koers aan voor alle nationale parken.
In het beleidsprogramma zijn vijf perspectieven geformuleerd voor de nationale parken:
- De natuur-, landschaps-, erfgoed- en ruimtelijke kwaliteit van ieder nationaal park versterken vanuit de eigen gebiedsidentiteit.
- Ieder nationaal park ontwikkelen naar robuustere natuur- en landschapsgebieden met stevige natuurkernen.
- De unieke natuurbeleving van elk nationaal park versterken in balans met de draagkracht van de natuur.
- De samenleving steviger met de nationale parken verbinden.
- De herkenbaarheid en eenheid van de gezamenlijke nationale parken vergroten.
De transitie van de nationale parken richt zich met name op het verbinden van de nationaal parken aan de omgeving. Hiervoor stelt Nationaal Park de Groote Peel een koersdocument op dat uitgaat van een groei van het huidige nationaal park naar een Nationaal Park de Peel. Hierbij kiezen we voor een groeimodel waarin we starten vanuit de grenzen van het huidige nationaal park en met voldoende draagvlak en betrokkenheid groeien naar een Nationaal Park de Peel dat bestaat uit het samenhangende landschap van drie robuuste natuurkernen (De Groote Peel, Deurnsche Peel en Mariapeel) en het tussenliggende ontgonnen landbouwgebied met een groot aantal voedselproducerende bedrijven en karakteristieke dorpen. Een landschap dat in trek is bij recreanten en bijdraagt aan de gezondheid van de mensen die er leven.
Koersdocument Verbindende Venen
Op basis van het landelijke beleidskader ligt de nadruk in het koersdocument dus op het verbinden van de natuur met het omliggende landelijk gebied, en de inwoners en (agrarisch)ondernemers in dat gebied. Het groeimodel geeft ruimte om verbindingen te leggen en versterken, en betrokkenheid en vertrouwen te laten groeien. De missie van het nationaal park is dan ook mens en natuur verbinden. De ambitie richt zich op een uniek hoogveenlandschap in een vitale woon-, werk- en leefomgeving waar ruimte is voor (agrarisch) ondernemerschap en innovatiekracht.
Dit willen we bereiken aan de hand van de volgende zes doelen:
- Een robuuste, veerkrachtige natuur die in verbinding staat met het omliggende landschap.
- Verantwoord, gevarieerd recreatief medegebruik van natuur en landschap met een topbeleving.
- Versterking van de betrokkenheid bij en kennis over natuur en landschap (educatie, onderzoek en monitoring).
- Verbinding van het nationaal park met de omgeving.
- Versterking van het merk nationaal park en de merkidentiteit van De Peel.
- Versterking van de governance (bestuur, organisatie, streekholdersnetwerk) en het programmamanagement inclusief communicatie.
Deze doelen zijn in het koersdocument aan de hand van vijf thema’s uitgewerkt in subdoelen en een uitvoeringsprogramma. Op basis van het uitvoeringsprogramma wordt subsidie aangevraagd bij het Rijk (ministerie van LVVN) en de provincie Limburg. Daarnaast is in het koersdocument een voorstel geformuleerd voor de governance en organisatiestructuur van het nationaal park. Hiermee vormt het koersdocument de basis om de transitie verder in gang te zetten in de komende jaren en om tegelijkertijd (vanuit het uitvoeringsprogramma) te werken aan de ambities en doelen van het nationaal park.
Wat is de rol van Orbis in het nationaal park?
Eefje geeft in het nationaal park invulling aan de rol van kwartiermaker om de transitie op gang te brengen. Hiervoor heeft ze gesproken met verschillende partijen uit het netwerk van partners van het nationaal park (bijvoorbeeld Staatsbosbeheer, gemeenten, waterschappen, de provincies Limburg en Noord-Brabant, GGA Vitale Peel en NOVEX de Peel). Het koersdocument is opgesteld in een participatieproces, waarbij we alle partijen in de omgeving van het nationaal park hebben betrokken. We organiseerden brede werksessies waarin we met alle aanwezigen spraken over de thema’s die in het nationaal park van belang zijn: natuur & landschap, recreatie & beleving, gebiedsmarketing & merkidentiteit en verbinding met de omgeving. Tegelijkertijd is een proces opgestart om een landschapsbiografie op te stellen, zijn de kernwaarden voor het gebied uitgewerkt en is een basis communicatiestrategie tot stand gekomen. Eefje begeleidt deze processen en zorgt voor een goede afstemming op de inhoud van het koersdocument.
Bezuinigingen LVVN
In de voorjaarsnota is een aanzienlijke bezuiniging op de middelen voor de nationale parken aangekondigd. Hierdoor is de financiering van de koers voor het nationaal park na 2026 op dit moment onzeker. Vanuit verschillende betrokken partijen wordt geprobeerd om deze voorgenomen bezuiniging ongedaan te maken. De uitkomsten hiervan zijn op dit moment nog niet bekend. Meer informatie over de ontwikkelingen is te vinden op de landelijke website van de Nationale Parken. Wie de nationale parken wil ondersteunen, kan de petitie Red ONZE Nationale Parken ondertekenen.
Foto’s: Staatsbosbeheer
